Ένα από τα εντυπωσιακά και παράλληλα αινιγματικά ευρήματα που ήλθαν στο φως κατά την ανασκαφή των μεγάλων θερμών του Δίου είναι μία ερμαϊκή στήλη από λευκό λεπτόκοκκο μάρμαρο (Εικ. 1). Ο κορμός της -θραυσμένος σε επτά κομμάτια- βρέθηκε στην βορειοανατολική αίθουσα του οικοδομήματος, ενώ η κεφαλή ως το ύψος του λαιμού σε εργαστήριο στην έπαυλη του Διονύσου.
Το επάνω μέρος της στήλης είναι διαμορφωμένο ως προτομή με υποτυπώδη δήλωση του στήθους. Η μορφή απεικονίζει άνδρα σε ώριμη ηλικία με κοντά μαλλιά και πλούσια γενειάδα. Στους ώμους και στην αριστερή πλευρά του στήθους αποδίδονται οι πτυχές ενός ιματίου. Στο κάτω μέρος του κορμού υπάρχει ανάγλυφο ανδρικό αιδοίο, ενώ στις πλάγιες πλευρές της, λίγο κάτω από τους ώμους της προτομής, διαμορφώνονται δύο ορθογώνιες βαθύνσεις που δέχονταν περιληπτική απόδοση των άνω άκρων. Στο άνω μέρος του κορμού είναι χαραγμένη τετράστιχη επιγραφή το κείμενο της οποίας έχει ως εξής:
Εἷς τύπος ἐν δοιοῖσι
κα̣[ὶ ἀ]μ̣φοτέροις μία μορφ[ή]·
οἱ δύο δ’ ὡς ὁρᾷ[ς] ἐ̣σ̣μὲν
Ἑρεννιανός
Μετάφραση: « Ένας τύπος σε δύο, και στα δύο μια μορφή. Είμαστε και οι δύο, όπως βλέπεις, ο Ερεννιανός».
Με βάση τα στιλιστικά χαρακτηριστικά του πορτραίτου το μνημείο χρονολογείται στο πέρασμα από τη μέση στην ύστερη εποχή των Σεβήρων. Στη χρονολόγηση αυτή συνηγορεί ο τύπος της γραφής και το σχήμα των γραμμάτων της επιγραφής. Το κείμενο είναι έμμετρο και οι στίχοι του συγκροτούν ένα ελεγειακό δίστιχο. Όπως προκύπτει από την έκφραση ὡς ὁρᾶς, η ερμαϊκή στήλη ανήκει στα «ομιλούντα σήματα». Ο εικονιζόμενος δηλαδή απευθύνεται στον διερχόμενο και αυτοσυστήνεται. Η αφήγηση ακολουθεί το σχήμα κύκλου (εἷς τύπος > μία μορφή > Ἑρεννιανός) και εξηγεί μέσα από την αντίθεση των αριθμών ότι ένας τύπος (δηλαδή η προτομή) σε δύο (ενν. αντίγραφα) τα οποία έχουν την ίδια μορφή (δηλ. της ερμαϊκής στήλης)· και τα δύο αποδίδουν τον Ερεννιανό.
Η πληροφορία του κειμένου ότι το μνημείο είναι «δίδυμο» με κάποιο άλλο επιβεβαιώθηκε από τη μεταγενέστερη ανασκαφική έρευνα στην περιοχή, η οποία έφερε στο φως τμήμα του κορμού ερμαϊκής στήλης με τμήμα της επιγραφής, όμοιας με εκείνη του Ερεννιανού (Εικ. 2). Η παρουσία διπλών ή και πολλαπλών πλαστικών απεικονίσεων -μεταξύ των οποίων και ερμαϊκών στηλών- που ήταν στημένες στην ίδια πόλη ή ακόμη στον ίδιο χώρο είναι κάτι συνηθισμένο ήδη από την ελληνιστική εποχή και τεκμηριώνεται τόσο επιγραφικά όσο και αρχαιολογικά.
Το λογοπαίγνιο πάντως που επιχειρεί ο επιγραμματοποιός των ερμαϊκών στηλών του Ερεννιανού εδράζεται στην άμεση οπτική επαφή που έχει μ’ αυτές ο διερχόμενος. Προϋποθέτει δηλαδή ότι τα δύο όμοια ως προς τη μορφή μνημεία ήταν στημένα στον ίδιο χώρο και σε άμεση εγγύτητα μεταξύ τους ώστε να μπορεί ο θεατής μέσω της άμεσης οπτικής επαφής με αυτά να «παίξει» με τις εικόνες.
Περαιτέρω πληροφορίες για τον Ερεννιανό δεν διαθέτουμε. Η θέση εύρεσης των δύο μνημείων του, σε έναν δηλαδή από τους δημόσιους και πιο πολυσύχναστους χώρους της πόλης, αλλά και το ίδιο το περιεχόμενο της επιγραφής δείχνουν ότι αυτές είχαν τιμητικό χαρακτήρα. Σε αυτό το πλαίσιο, ο εικονιζόμενος είναι μέλος της ελίτ της πόλεως και πιθανότατα ευεργέτης της. Δεν αποκλείεται μάλιστα η ευεργετική του δράση προς την πατρίδα του να συνδέεται με το χώρο των θερμών. Η κατασκευή δύο όμοιων γι’ αυτόν τιμητικών μνημείων και η τοποθέτησή τους στον ίδιο χώρο αποτελούσε πιθανότατα απτή απόδειξη της αναγνώρισης της προσφοράς του εκ μέρους των συμπολιτών του και οπωσδήποτε αύξανε το μέγεθος της αποδιδόμενης τιμής.
Βιβλιογραφία: M. Iatrou, «Hermaic Stele with a Portrait of Herennianus», στο: D. Pandemalis (εκδ.), Gods and Mortals at Olympus. Ancient Dion, City of Zeus, Νέα Υόρκη 2016, 124-125 αρ. 43.
Δ. Παντερμαλής, Δίον. Η ανακάλυψη, Αθήνα 1999, 157-159.